Pomnik Polski Walczącej w Legionowie Źródło: muzeum.legionowo.pl

Pomnik Polski Walczącej odsłonięty w dniu 22 maja 1994r.

Historia pomnika Polski Walczącej w Legionowie sięga wczesnych lat powojennych. Po II wojnie światowej, na obecnym rondzie Armii Krajowej, wzniesiony został przez społeczeństwo miasta krzyż brzozowy z tablicą epitafijną, na której umieszczono nazwiska poległych w walkach mieszkańców Legionowa. Krzyż zapoczątkował upamiętnienie walk wyzwoleńczych i poniesionych ofiar, szczególnie w Powstaniu Warszawskim. Przez pewien czas oficjalne uroczystości patriotyczne odbywały się także przy tym krzyżu (np. wręczenie sztandaru Związkowi Inwalidów Wojennych w dniu 1 września 1964 r.).
Krzyż ten wraz z ogrodzeniem został zlikwidowany w latach siedemdziesiątych przez działaczy PZPR i władze miasta, a samo rondo aż do 1994 r., to jest do dnia wzniesienia pomnika Polski Walczącej, było zaniedbane, pozbawione jakichkolwiek symboli chrześcijańskich i narodowowyzwoleńczych.
W początkach lat osiemdziesiątych z inicjatywy ówczesnego przewodniczącego środowiska żołnierzy Armii Krajowej I Rejonu VII Obwodu "Obroża" kpt. Edwarda Dietricha powołany został, już formalnie, społeczny komitet budowy pomnika symbolizującego ideę Powstania Warszawskiego w Legionowie. Funkcję przewodniczącego komitetu pełnił wówczas Jan Szulc, były żołnierz AK w Legionowie.
Na skutek różnych przeszkód natury politycznej i administracyjnej (przeciąganie terminów decyzji, brak jednoznacznej zgody na lokalizację), do końca lat osiemdziesiątych nie zaistniała możliwość budowy pomnika, mimo dokonania niezbędnych uzgodnień, wykonania projektu, zgromadzenia materiałów oraz zebrania części środków pieniężnych.
U schyłku lat osiemdziesiątych podjęto kolejną próbę wzniesienia pomnika. W roku 1991 reaktywowano komitet społeczny, który w nowych warunkach społeczno-politycznych mógł wreszcie doprowadzić do zrealizowania podjętej idei.
Społeczny komitet budowy pomnika tworzyli:
Edward Dietrich, Erazm Domański, Zenon Durka, Krystyna Gładkowska, Ligia Urniaż-Grabowska, Wojciech Jeute, Andrzej Kicman, Paweł Kozera, Stefan Kwiatkowski, Jerzy Ozdarski, Mariola Owczarska, Andrzej Paszkowski, Bogusław Piątek, Stanisław Piotrowski, Barbara Rykaczewska, Ewa Sobierajska, Danuta Szczepanik, Lucjan Spletsteser - przewodniczący, Jan Schulc, Eugeniusz Tarczyński, Wojciech Topczewski.
Powołano także komitet honorowy, który objął patronat nad budową pomnika. Zaproszono do niego następujące osoby: prezydenta Miasta Legionowa - Andrzeja Kicmana, przewodniczącego Rady Miejskiej - Wojciecha Topczewskiego, prezesa Zarządu Okręgu Warszawa - Powiat ŚZŻAK - kpt. Edwarda Dietricha, ks. prałata Józefa Schabowskiego, ks. płk. Jana Mrugacza, ks. kapelana płk. Stanisława Rospondka, dowódcę 1. Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej - płk. Zbigniewa Cieślika i komendanta Centrum Szkolenia Policji - insp. Piotra Calińskiego.

Przygotowania do budowy pomnika
Pierwszym zadaniem komitetu było opracowanie założeń budowy pomnika. Sprawę tę powierzono kpt. Edwardowi Dietrichowi - przewodniczącemu Zarządu Okręgu Warszawa Powiat ŚZŻAK, Andrzejowi Paszkowskiemu - przewodniczącemu sekcji historycznej Koła Nr 1 "Obroża" ŚZŻAK i Lucjanowi Spletsteserowi - wiceprzewodniczącemu Koła Nr l "Obroża" ŚZŻAK. W założeniach określono dokładnie, co ma symbolizować pomnik, jak się ma nazywać, z jakiego tworzywa powinien być wykonany oraz sposób pozyskiwania środków finansowych. Zaproponowano także miejsce usytuowania pomnika.
Ustalono, że pomnik powinien symbolizować walkę narodu polskiego z dwoma systemami totalitarnymi, tj. hitlerowskim i komunistycznym, w okresie 1939-44 i 1944-89. Wybrano nazwę zaproponowaną przez Lucjana Spletstesera "Polska Walcząca". Jako miejsce usytuowania wskazano tzw. "okrąglak" tj. plac na skrzyżowaniu ulic: Batorego, Żeromskiego i Siemiradzkiego (obecnie Rondo Armii Krajowej). W latach 30. planowano ustawienie tu pomnika POW, w okresie okupacji niemieckiej miejsce to służyło za punkt orientacyjny zbiórek przed akcjami konspiracyjnymi. Zaproponowana lokalizacja pomnika jest upamiętnieniem także i tych faktów.
Równolegle z pracami organizacyjnymi poszukiwano rozwiązania architektonicznego. W odpowiedzi na ogłoszony konkurs przedstawiono wiele propozycji. Wyróżniały się następujące: inż. arch. Bogusław Piątek zaproponował monumentalną kotwicę Polski Walczącej z białego betonu; projekt dr. inż. arch. Edwarda Kołakowskiego przewidywał umieszczoną na wysokim maszcie metalowym kotwicę, symbol Polski Walczącej; jeszcze inną propozycję złożył kpt. Edward Dietrich - były to trzy duże jednakowe kotwice, wychodzące od dołu z jednego punktu, a rozchylające się ku górze. Za najtrafniejszą propozycję komitet uznał i zatwierdził do realizacji projekt profesora Akademii Sztuk Plastycznych w Warszawie - Andrzeja Bissenika. Głównym elementem plastycznym tego projektu jest stalowy klin z wytłoczoną kotwicą Polski Walczącej symbolizujący walkę o wolność i suwerenność Polski. Klin ten rozbija kamienne płyty z datami 1939-1944 i 1944-1989 obrazując w ten sposób dwa okresy zmagań ze zniewalającymi naród totalitaryzmami.
Opracowanie projektu budowlano - konstrukcyjnego oraz wystroju miejsca komitet postanowił powierzyć dr. inż. arch. Edwardowi Kołakowskiemu. Wykonany przez niego kompleksowy projekt zatwierdziła Rada Miejska w Legionowie uchwałą XLIV/76/93 z dnia 29 grudnia 1993 r.
Sprawą wykonawstwa elementów pomnika zajęła się Ligia Urniaż-Grabowska. Nawiązała kontakt z ówczesnym przewodniczącym komisji zakładowej NSZZ "Solidarność" w Hucie "Stalowa Wola" - Andrzejem Gargasiem. Po rozmowach z dyrekcją oraz załogą (członkami "Solidarności") doprowadził on do niezwykle szybkiego i solidnego wykonania zamówionych elementów pomnika.
Generalnego wykonawcę wybrano w drodze przetargu, wygrała firma budowlana Mariusza Selwona z Warszawy.
Zorganizowano sprzedaż cegiełek i zbiórkę pieniędzy z przeznaczeniem na budowę pomnika. W kweście brali udział Zdzisław Chrzan, Krystyna Gładkowska, Barbara Grabowska, Stanisław Kado, Janina Kęsicka, Jerzy Ozdarski, Bronisława Mazur, Eugeniusz Mikulski, Barbara Potyra, Marian Rogoziński, Czesław Sołtys, Arkadiusz Stasiak, Stanisław Sosiński, Zdzisław Wierzbicki, Stanisław Wysocki.
Pracami organizacyjnymi kierowali Lucjan Spletsteser i Jan Szulc.
Obowiązki kronikarzy wzięli na siebie Ewa Sobierajska z Urzędu Miasta i Andrzej Paszkowski z koła ŚZŻAK.
Działalność komitetu była wspierana przez tygodnik lokalny "TO i OWO" Pawła i Tomasza Kozerów. Pomnikowe cegiełki o różnych nominałach i interesującej szacie graficznej wykonała nieodpłatnie firma "Kobis" Józefa Kota z Legionowa.

Poświęcenie aktu erekcyjnego pomnika odbyło się w dniu 3 maja 1994 r. podczas podniosłej mszy świętej w kościele pod wezwaniem Świętego Ducha w Legionowie. Aktu poświęcenia dokonał ks. prałat Józef Schabowski, proboszcz parafii pw. św. Jana Kantego.
Dokument podpisali: ks. biskup sufragan diecezji warszawsko-praskiej Zbigniew Józef Kraszewski duszpasterz kombatantów polskich, prezes zarządu okręgu Warszawa-Powiat ŚZŻAK - kpt. Edward Dietrich, ks. dziekan Józef Schabowski proboszcz parafii św. Jana Kantego w Legionowie, przewodniczący Rady Miejskiej Legionowa - adw. Wojciech Topczewski, prezydent Legionowa - inż. Andrzej Kicman, przedstawiciel zarządu regionu NSZZ "Solidarność" - lek. med. Ligia Urniaż-Grabowska radna Rady Miejskiej, przewodniczący społecznego komitetu budowy pomnika Polski Walczącej - Lucjan Spletsteser.
W uroczystości wzięli udział: przewodniczący Regionu "Mazowsze" NSZZ "Solidarność" Maciej Jankowski i senator Zbigniew Romaszewski.
Egzemplarz aktu zamknięto w tulei miedzianej i zalutowano. Następnie odbył się przemarsz uczestników uroczystości na Rondo Armii Krajowej. Najstarszy wiekiem żołnierz I Rejonu VII Obwodu "Obroża" AK - Jan Antosiewicz w asyście Zdzisława Chrzana, Zdzisława Wierzbickiego i byłych żołnierzy AK, uroczyście przeniósł z kościoła na Rondo Armii Krajowej zabezpieczony w tulei miedzianej akt erekcyjny pomnika.
Tu, w obecności oficjalnych delegacji, kompanii honorowej Wojska Polskiego, pocztów sztandarowych, władz miasta i społeczeństwa Legionowa, przewodniczący komitetu społecznego Lucjan Spletsteser odczytał Akt Erekcyjny Pomnika Polski Walczącej w Legionowie. Po odczytaniu dokument został wmurowany w stopkę pomnika.
Wmurowania aktu dokonali Edward Dietrich, Andrzej Kicman i Lucjan Spletsteser.
Po tej ceremonii nastąpiły przemówienia przedstawiciela ŚZŻAK - kpt. Edwarda Dietricha oraz prezydenta Legionowa - Andrzeja Kicmana.
Oddziałami wojskowymi (kompania honorowa, orkiestra oraz warty) kierował łącznik Wojska Polskiego z byłymi żołnierzami Armii Krajowej i Podziemnego Państwa Polskiego - mjr Erazm Domański z 1. Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Tadeusza Kościuszki w Legionowie.
Pocztami sztandarowymi zajmował się Wiktor Rzecznik - przedstawiciel ŚZŻAK VII Obwód "Obroża".
Nagłośnienie ronda w czasie uroczystości zorganizował Andrzej Sobierajski, pracownik MOK w Legionowie.
Przewiezienie orkiestry wojskowej z Ciechanowa zorganizował Mieczysław Bernat z miejscowego klubu sportowego "Legionowia".
Sprawami organizacyjnymi kierowali Lucjan Spletsteser i Jan Szulc, a koordynatorem całej uroczystości był wiceprezydent Legionowa dr Wojciech Jeute.

Uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika Polski Walczącej w Legionowie odbyło się w dniu 22 maja 1994 r.
Odsłonięcia i poświęcenia Pomnika dokonali: ks. biskup Zbigniew Józef Kraszewski, kapelan miejscowego kościoła garnizonowego ks. Stanisław Rospondek, przedstawiciel AK kpt. Edward Dietrich, przedstawiciel NSZZ "Solidarność" - Ligia Urniaż-Grabowska, dowódca 1. Warszawskiej Dywizji Zmechanizowanej im. Tadeusza Kościuszki płk Zbigniew Cieślik, autor projektu pomnika prof. Andrzej Bissenik i uczeń szkoły nr 7 w Legionowie.
Uroczystość uświetniły: występ wojskowego zespołu estradowego, defilada pocztów sztandarowych i kompanii honorowej Wojska Polskiego, przemówienia żołnierzy AK, władz miasta i zaproszonych gości. Licznie przybyli mieszkańcy Legionowa, delegacje szkół, organizacji i zakładów pracy złożyły pod pomnikiem kwiaty - wyraz swej pamięci o tych, którzy za Ojczyznę cierpieli i ginęli.
Pomnik powstał z inicjatywy byłych żołnierzy I Rejonu VII Obwodu "Obroża" Armii Krajowej. Jego budowę poparł NSZZ "Solidarność". Został wzniesiony ze składek miejscowego społeczeństwa. Jako dzieło narodowej pamięci przekazany został w tym dniu prezydentowi Legionowa. Opiekę nad pomnikiem powierzono miejscowej Szkole Podstawowej Nr 7 im. VII Obwodu "Obroża" Armii Krajowej.

Źródło: muzeum.legionowo.pl