Szczegóły

Klasycystyczna kaplica z 1834 r.

Niewątpliwie najciekawszym zabytkiem Wieliszewa jest kaplica cmentarna wzniesiona w stylu klasycystycznym. Na jej fasadzie zachował się napis "Żona Mężowi" i data 1834 r. oznaczająca rok budowy. Kaplica zbudowana została dla właściciela miejscowego majątku, hr. Tomasza Kamieńskiego herbu Ślepowron (1788-1832) przez jego żonę Martę Kamieńską z domu Gautier. Małżeństwo Kamieńskich dierżawiło klucz wieliszewski od 1816 r. Był to duży majątek, co uświadamia wykaz miejscowości należących do niego. [...] W połowie października 1829 r. Maria i Tomasz Kamieńscy wykupli klucz wieliszewski na własność od Marii Teresy Tyszkiewiczowej, siostry księcia Józefa Poniatowskiego. Jednakże na początku marca 1832 r. hr. Tomasz Kamieński zmarł, co zostało potwierdzone w księgach parafii Wieliszew przez ks. proboszcza Piotra Chotkowskiego. Z czasem kaplica stała się grobowcem rodzinnym Kamieńskich. W 1849 r. pochowano tu Kornelię Kamieńską z Pągowskich, 21-letnią żonę Tomasza Antoniego Feliksa Kamieńskiego, syna Tomasza. Będąc spadkobiercą majątku okazał się nienajlepszym gospodarzem.

Źródło: J. Szczepański "Powiat Legionowski. Przewodnik Subiektywny"

Łęgi Wieliszewskie

Rezerwat leśno - łąkowy położony jest na obszarze pradoliny Narwi, zaraz za dawnym majątkiem wieliszewskim, zwany też "Storczykowym Gajem". Występuje tam kilka rodzajów storczyków oraz tworzących się samoistnie zbiorowisk leśnych na terenie dawnych łąk i bagnisk. Istnieje tam jezioro Wieliszewskie- odcięte starorzecze Narwi, gdzie przy odrobinie szczęścia można tam zobaczyć kaczki głowianki, cyranki, perkoza oraz czaplę siwą.

Urok mazowsza – Łęgi Wieliszewskie Ryszard Smulik

Kościół Parafialny w Wieliszewie

Miejscowość Wieliszew jest wzmiankowana w 1254 r. jako własność klasztoru w Czerwińsku (tak było aż do końca XVIII w.) choć na Górze Sztachera odkryto ślady obozowiska łowców z V w. przed Chr. W I poł. XIX w. należała do Tomasza Kamieńskiego ijego żony Marii Gautier.
Parafię erygował biskup płocki, Ścibor z Radzymina, dnia 20 lipca 1387 r. z dóbr Zakonu Kanoników Regularnych z Czerwińska. W akcie fundacyjnym, w którym widnieją nazwy wsi: Wieliszew, Skrzyszew, Koluszyn, Łaziska, Turczyn i Nieporęt, nakazał wzniesienie w Wieliszewie kościoła w dobrach klasztoru Kanoników Regularnych z Czerwińska nad Wisłą. Tekst dokumentu zachował się w kopiariuszu czerwińskim pochodzącym z początku XVI w.
Jedna z miejscowych legend głosi, iż przed wieloma wiekami, w miejscu dzisiejszego kościoła parafialnego, dobiła do brzegu tratwa z transportem ściętego drzewa. Flisacy, wdzięczni za pokonanie niezwykle niebezpiecznego odcinka rzeki, pełnego wirów, które wielokrotnie rozrywały powiązane w tratwy pnie drzew, ofiarowali cały jego transport na budowę kościoła.
Pierwszy kościół wznieśli opaci czerwińscy. Kolejny, pw. Przemienienia Pańskiego, Sw. Ap. Andrzeja i Mateusza, zbudował w 1728 r. Ks. Mateusz Pożewski, konsekrował go biskup kamieniecki i opat czerwiński Stanisław-Józef Hozjusz dnia 28 sierpnia 1729 r. Kościół wraz z innymi zabudowaniami regionu uległ całkowitemu zniszczeniu w okresie lI wojny światowej (z dawnych czasów ostała się jedynie kaplica-grobowiec na cmentarzu). Drewniany kościółek spłonął (wraz z całym wyposażeniem i archiwum dokumentującym prawie 600-letnią historię parafii) w czasie działań wojennych w roku 1944. Starania o budowę kościoła według projektu arch. W. Konowicza podjął Ks. Walenty Wolski, założył fundamenty w 1950, po czym nastąpiła dłuższa przerwa. Budowę podjął i w latach 1950 - 1962 doprowadził do końca Ks. Feliks Nowak. Konsekracji nowego kościoła dokonał Kard. Stefan Wyszyński dnia 12 sierpnia 1962 r. Nowy, murowany, kościół kształtem bryły i stylistyką nawiązujący do budowli neoromańskich. Jedynymi zabytkowymi elementami są dwa nieczynne już spiżowe dzwony. Legenda głosi, że dzwony zdjęte z kościelnej wieży podczas I wojny światowej w celu przetopienia na "armaty" odnalazły się po wojnie w Austrii i powróciły do Wieliszewa. W roku 1987 obchodom jubileuszu 600-lecia parafii przewodniczył Kard. Józef Glemp, Prymas Polski.

Wyposażenie świątyni: trzynawowa, w stylu eklektycznym (elementy gotyku i romańskie), kryta blachą ocynkowaną malowaną na czerwono. W prezbiterium wisi obraz Przemienienia Pańskiego z roku 1967 (górną część dzieła Rafaela, kopiował Jan Molga). Na ścianach absydy Jan Molga namalował postacie świętych polskich. Po jednej stronie tabernakulum stoi krucyfiks z pasyjką dłuta nieznanego rzeźbiarza zakopiańskiego z 1996, a po drugiej figura MB Fatimskiej. Prezbiterium przebudowano w 2001 r. i wyłożono marmurem. Na jubileusz 40-lecia konsekracji kościoła w 2002 r. wstawiono marmurowy ołtarz i ambonkę. Są również ołtarze w nawach bocznych: Niepokalanej (po prawej) i Sw. Michała Arch. (po lewej); w kaplicy obok prezbiterium nad ołtarzem wisi obraz MB Częstochowskiej. Są gipsowe płaskorzeźby stacji Drogi Krzyżowej i dwa konfesjonały dębowe. Na wieży wisi jeden nieużywany dzwon (w 1998 zainstalowano „dzwony” elektroniczne).

Źródło: parafia.wieliszew.eu

Grupa forteczna w Janówku

Fort D-9 betonowy Grzegorz Biernat

W zachodniej części gminy Wieliszew zachowały się interesujące pozostałości 3 rosyjskich fortów sprzed I wojny światowej, które należały do zewnętrznego pierścienia obrony Twierdzy Nowogieorgijewsk (Modlin). Umocnienia tworzyły słynną Grupę Forteczną Janówek, szeroko opisywaną w fachowej literaturze jako przykład nowoczesnych rozwiązań w fortyfikacji carskiej. Grupa składała się ze starszego ceglano-ziemnego Fortu IV z 1887 r. oraz 2 nowszych umocnień betonowych fortu nr XVII i punktu oporu nr 9. Umocnienia te do dziś imponują wysokimi betonowymi ścianami, które służą amatorom wspinaczki skałkowej. Odbywają się tu także mistrzostwa Polski we wspinaczce krótkodystansowej.
Budowę grupy Rosjanie rozpoczęli w 1912 r. i kontynuowali do okresu bezpośrednich walk o twierdzę w sierpniu 1915 r. W założeniach jej projektanta gen. prof. Nestora Bujnickiego centralnym umocnieniem grupy był Fort XVII zaprojektowany na planie trójkąta. Do dziś uwagę zwracają w nim podziemne korytarze komunikacyjne i półkoliście sklepione kazamaty ze śladami siatki przeciwodpryskowej na stropie. Do rozbudowy grupy Rosjanie zatrudniali mieszkańców pobliskich wsi wraz z zaprzęgami konnymi. Było to dla nich duże obciążenie, szczególnie dotkliwe w okresie prac rolnych. Należy jednak zaznaczyć, że za roboty na rzecz wojska otrzymywali wynagrodzenie na miejscu. Składali także na piśmie przysięgę o zachowaniu tajemnicy. O skali zatrudnienia świadczą dane z początku sierpnia 1914 r., kiedy przy modernizacji Fortu IV zatrudniono ponad tysiąc robotników i 200 podwód. Zajmowali się oni przewozem materiałów budowlanych, kopaniem rowów fortecznych, zakładaniem przeszkód drutowych, wycinką lasów na dalekim przedpolu fortów. Duża liczba robotników zachęciła w listopadzie 1914 r, handlowca z Henrykowa, Stanisława Konarzewskiego do wystąpienia z prośbą o prawo sprzedaży... gazet na Fortach IV i XVIII. Podanie wobec konieczności zachowania tajemnicy komendant twierdzy Modlin gen. Mikołaj Bobyr rozpatrzył odmownie.
Pomimo że budowa nie została ukończona, to wobec spodziewanego ataku niemieckiego grupa i jej okolice wiosną 1915 r. zostały uzbrojone i obsadzone przez liczną załogę rosyjską. I tak w Forcie IV zakwaterowane 18. kompanię Nowogieorgijewskiej Artylerii Fortecznej, natomiast w Forcie XVII 20. kompanię tejże artylerii. W Górze zakwaterowano 600. Tobolską Drużynę Opołczenia (pospolitego ruszenia), liczącą ok. tysiąca ratników. W pobliskim browarze zatrzymała się 17. kompania artylerii fortecznej z sekcją fortecznego oddziału telefonicznego. Natomiast w folwarku znajdowały się stada bydła rzeźnego i mlecznego, które tworzyły rezerwę żywnościową twierdzy. W połowie sierpnia 1915 r. twierdza Modlin została otoczona przez wojska niemieckie. Pozycje przed fortem w Janówku zajęli żołnierze ze 169. Brygady Landwery, którzy stopniowo posuwali się w kierunku umocnienia. Tuż przed kapitulacją Modlina zalegali jeszcze na przedpolu fortów, natomiast obrońcy na wieść o poddaniu się twierdzy wysadzili umocnienia w powietrze,
W 1915 r. fort XVII stał się motywem pocztówki niemieckiej wydanej przez znaną oficynę „Allgemeines Wissen” (Wiedza Powszechna) z Berlina. Jest to jednocześnie jedna z najstarszych znanych pocztówek z terenu gminy Wieliszew. Niemiecki fotograf ukazal na niej zburzone koszary Fortu XVII w Janówku. Potężne zniszczenia, widoczne na pocztówce, nie były jednak wynikiem ostrzału niemieckiego czy ciężkich walk. Fort, jak już wspomniano, wysadzili w powietrze wycofujący się Rosjanie. Po porównaniu gruzowiska na pocztówce z obecnie zachowanym, łatwo można dostrzec, że część rumowiska (stropy koszar szyjowych) gdzieś zniknęła. W późniejszych latach została ponownie rozbita i posłużyła jako budulec lokalnych dróg.

Ruiny pałacu Poniatowskich we wsi Góra

Na malowniczo położonej skarpie Jeziora Górskiego znajdują się ruiny letniej rezydencji Poniatowskich. Ten zbudowany w 1780 r. pałac gościł w swych murach wielu znakomitych gości - przebywali tu Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki i Józef Wybicki. W ośmiobocznej, wysokiej na dwie kondygnacje sali balowej młody książę Stanisław Poniatowski organizował spotkania stanowiące konkurencję dla obiadów czwartkowych swojego wuja - króla Stasia. Parterowa budowla z mieszkalnym piętrem szczególnie pięknie prezentowała się od strony Narwi. Widok ten utrwalił w 1801 r. na rycinie Zygmunt Vogel.

Rezydencja otoczona była kilkuhektarowym parkiem, do pałacu prowadziła wysadzana lipami aleja i reprezentacyjny podjazd w kształcie podkowy. Kolejny właściciel majątku w Górze – szambelan królewski, prezes Senatu Księstwa Warszawskiego Ludwik Szymon Gutakowski stworzył w Górze wzorcowe gospodarstwo rolne. Według niektórych znawców historii Mazowsza gościem Gutakowskich był Wielki Książę Konstanty wraz z żoną. Około 1888 r. pałac przebudowano, zmieniając układ wnętrz i obniżając dach. Pałac był dwukrotnie zniszczony. Sąsiedztwo fortów w Janówku naraziło go na ostrzał artyleryjski w 1915 r. W okresie międzywojennym w odbudowanym i odrestaurowanym budynku pałacu działała Szkoła Rolnicza Żeńska. Niestety podczas II wojny światowej pałac spłonął i nie został odbudowany. Pokaźnych rozmiarów budowla nie oparła się upływowi czasu i systematycznej dewastacji w czasach powojennych. Wybierzmy się do Góry, aby zobaczyć choćby jej ruiny, zanim i te całkowicie znikną.
Obiekty w Górze są własnością Polskiej Akademii Nauk.

Źródło: wieliszew.pl

Kamienny obelisk upamiętniający hitlerowską zbrodnię w Nowopolu

Nowopol w czasie okupacji był świadkiem tragicznych egzekucji mieszkańców, które upamiętnia krzyż i kamienny obelisk. W połowie sierpnia 1944 r. hitlerowcy zamordowali tu 16 osób z Nowopola, Wieliszewa, Michałowa-Reginowa, Łajsk i Zegrza. Obelisk został odsłonięty w 1996 r. z inicjatywy rodzin zamordowanych i ich znajomych: Wojciecha Derejskiego, Stanisława Mikulskiego, Eugeniusza Piotrowskiego, przy finansowym i organizacyjnym wsparciu sołectwa Michałów-Reginów. W miejsce to najłatwiej dotrzeć, kierując się tablicami informacyjnymi (miejsce pamięci narodowej), prowadzącymi turystę od drogi nr 61 gruntową drogą w kierunku wschodnim ok. 1 km.

Źródło: J. Szczepański "Powiat Legionowski. Przewodnik subiektywny"